گیاهان به عنوان اصلی‌ترین منابع تامین غذایی انسان‌ها، لازم است که بیش از گذشته مورد اهمیت واقع شوند. گیاهان به عنوان منبع غذایی حیوانات، حشرات و به طور کلی موجودات کره خاکی تلقی می‌شوند و برای رشد، نمو تولید میوه به عناصر معدنی نیاز دارند.

عناصر ضروری برای رشد گیاهان، به عناصری اطلاق می شود که گیاه بدون آن ها، قادر به تکمیل چرخه رشدی خود نیستند.

به طور کلی 16 عنصر ضروری جهت رشد و نمو گیاهان شناخته شده است. از بین این 16 عنصر، سه عنصر کربن، هیدروژن و اکسیژن از طریق هوا و از راه روزنه‌ها جذب گیاه می‌شود.

عناصر ماکرو شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد و منیزیوم هستند که کمبود آن‌ها، عوارض جبران ناپذیری را ایجاد خواهد کرد.

اهمیت تغذیه مناسب برای گیاهان از این جهت است که حاصلخیز نمودن خاک به عنوان کلید تحقق امنیت غذایی کشاورزی پایدار است و از ابزارهای مهم برای حاصلخیزی خاک، استفاده از کودهای کشاورزی می باشد. استفاده درست و تخصصی از کود های اثر بخش و رعایت تغذیه باعث رسیدن به حداکثر تولید در واحد سطح می‌شود.

علاوه بر این، به علت تداوم برداشت و استفاده گیاه از منابع موجود در خاک، توجه به تغذیه و استفاده از کودهای ضروری اهمیت دارد. نحوه تشخیص علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان از طریق آنالیز خاک، بررسی برگ‌ها و میوه‌ها انجام می‌پذیرد.

این نکته را به خاطر داشته باشید که در مناطق مختلف کشور، کمبود شدید برخی از عناصر مرسوم بوده و به شناسایی بهتر علائم کمک خواهد کرد. به دلیل عدم بررسی مداوم خاک و گیاهان به همراه عدم رعایت تعادل در عناصر و تاثیرات عناصر بر یکدیگر امکان دارد، کمبود عناصر متعددی همزمان با هم رخ دهد و نشانه های متعدد، مختلف و شدیدی را در گیاهان بروز خواهد داد.

علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان با توجه به بروز علائم در برگ های پیر (در قسمت های پایینی گیاه) یا برگ های جوان (در قسمت های بالایی گیاه) نشانه های مشخص و علایم معینی را به تفکیک عناصر نشان خواهد داد.

برای تعیین کمبود عناصر غذایی در گیاهان، سه روش کاربردی وجود دارد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت:

روش اول: در آزمایشگاه‌های آب‌ و خاک

این آزمایش در آزمایشگاه‌های تجزیه آب و خاک به وسیله کارشناسان مجرب صورت می پذیرد. بدین صورت که از خاک مزرعه یا باغ نمونه گیری کرده و با مراجعه به آزمایشگاه ها، اسیدیته، شوری و املاح محلول در خاک و میزان عناصر موجود در خاک تعیین می گردد.

روش دوم: آنالیز و تجزیه بافت های گیاهی

این آزمایش در زمان رشد گیاه انجام شده و برای تایید اختلالات ظاهری مورد استفاده واقع می گردد. با تجزیه برگ، میزان عناصر موجود در آن اندازه گیری می شود و با محدوده طبیعی که باید در برگ گیاه وجود داشته باشد، مقایسه می شود.

روش سوم: تشخیص ظاهری از روی علائم

گیاهان با بروز علائم به خصوصی به کمبود عناصر مختلف عکس العمل نشان می دهند. این علائم می تواند به عنوان محرکی برای تشخیص استفاده شود اما معیار دقیقی برای تشخیص عناصر نیست و باید به صورت دقیق کارشناسی گردد.

عناصر ضروری مورد نیاز گیاه دارای اثر هم افزایی بر یکدیگر بوده و می توانند در تعادل با یکدیگر، جذب را به صورت متقابل ارتقا خواهد داد.

به عنوان مثال فسفر، منیزیوم و نیتروژن دارای اثر هم افزایی بر یکدیگر هستند یا در مثالی دیگر می‌توان به منگنز، پتاسیم و آهن اشاره کرد.

در مقابل، عناصری هم هستند که اثر کاهنده یا بازدارنده برهم دارند. برای نمونه فسفر و آهن یا ازت، پتاسیم و مس دارای اثر بازدارندگی بر یکدیگر هستند.

با توجه به اثرات هم‌افزایی و بازدارندگی عناصر، رعایت تعادل و بالانس عناصر غذایی بسته به نوع گیاه و شرایط خاک می‌تواند به تعادل سایر عناصر هم آسیب برساند.

استفاده از کود‌های تک عنصر به تنهایی زمانی با ارزش است که با نظارت و دارا بودن اطلاعات آنالیزی دقیق به مرحله انجام و عمل برسد.

از این رو توصیه می‌گردد که کود های تک عنصر توام با کودهای ترکیبی به نسبت متعادل بین عناصر ماکرو و میکرو مورد استفاده قرار بگیرند.