هر موجود زنده ای برای رشد و زنده ماندن به غذا برای ادامه حیات نیاز دارد و این ویژگی بین گیاهان و جانوران، مشترک است. در این مقاله به بررسی راهکارهای موثر وعملی جهت افزایش آهن در دسترس گیاهان می پردازیم.
تاکنون دانشمندان 16 عنصر مختلف را برای زندگی سالم در گیاهان شناسایی کرده اند و آهن، یک ماده یا عنصر بسیار مهم است که علیرغم مقدار کم مورد نیاز گیاه، به اندازه ای مهم و پررنگ است که بدون آن، گیاه قادر نیست، کلروفیل مورد نیاز خود را تولید و تامین کند و یا گازهای تنفسی مانند اکسیژن و دی اکسید کربن را تبادل نماید. بدون آهن گیاه از بسیاری از فعالیت های مهم زیستی خود باز می ماند.
عملکرد آهن در گیاهان مشابه عملکرد جریان خون است که به حمل عناصر مهم و مورد نیاز گیاه در جریان گردش خون عناصر کمک می نماید.
نقش پر رنگ آهن در انتقال اکسیژن است، هرچند این مقدار اندک است اما نقش بسیار مهم و پر رنگی را ایفا می کند.
به علت نقش پر رنگ آهن در تولید کلروفیل و در نتیجه در حفظ ساختار و عملکرد کلروپلاست، کمبود آهن موجب زرد شدن رنگ (کلروز) گیاه شده و عملکرد برخی از آنزیم های ضروری مورد نیاز گیاه را تحت الشعاع قرار می دهد.
آهن در فرآیند های متابولیکی مانند سنتز DNA، تنفس، فتوسنتز و فعال شدن مسیر های متابولیکی نقش دارد.
عدم تعادل بین حلالیت عنصر آهن در خاک و تقاضای آهن توسط گیاه از دلایل اصلی کلروز آهن است. اگرچه در اکثر خاک ها، هوادهی خوب و مناسب وجود دارد اما فعالیت بیولوژیکی آهن بسیار کم است، زیرا ترکیبات فریک در PH قلیایی، بسیار خنثی است و همین عامل موجب کمبود آهن در اکثر گیاهان می شود.
کمبود آهن، نوعی بیماری در گیاهان ایجاد می کند که به آن، “کلروز ناشی از آهک ” گفته می شود که در بسیاری از موارد با کمبود منگنز اشتباه گرفته می شود. در دسترس بودن آهن در خاک، توزیع گونه های گیاهی و اکوسیستم های طبیعی، موجب تعیین عملکرد و کیفیت محصولات غذایی می گردد.
سطح کافی آهن در محصولات غذایی برای مقابله با کم خونی ناشی از فقر آهن که یکی از بزرگترین اختلالات تغذیه ای در سراسر جهان محسوب می گردد، تامین آهن مورد نیاز گیاهان را به یک دغدغه اساسی در سطح جهانی و مقیاس بین المللی مبدل ساخته است. کم خونی ناشی از فقر آهن از موضوعات بسیار شایع در کشور های در حال توسعه است و تلاش بر این مورد است که با اصلاح خاک و تامین آهن مورد نیاز، از این بیماری شایع به خصوص در بین کودکان به عنوان آینده ساز جوامع و دختران جوان به عنوان مادران آینده، جلوگیری به عمل آورد.
در مقابل، مقادیر بالا و افزایش آهن در سلول ها توکسیک و سمی محسوب می گردد و برای گیاهان اجباری است که باید جهت تنظیم غلظت عنصر آهن مورد نیاز گیاه، باید مورد توجه واقع گردد.
خاک با PH بالا و قلیایی، باعث کمبود آهن در گیاهان یک منطقه می شود که با افزودن کود دارای ترکیبات آهن، به راحتی می توان این موارد را اصلاح کرد و با افزودن گوگرد، تعادل PH موجود در خاک را حفظ کرد.
برخی گیاهان مانند تمشک و گلابی، به کمبود آهن بسیار حساس بوده و در زمان کمتری، علائم کلروز و سایر علائم کمبود آهن را نشان می دهد.
با وجود پیشرفت های بزرگ و قابل توجه در حیطه مربوط به تغذیه گیاهان، در طی دهه های گذشته، بسیاری از جنبه های هموستازی آهن هنوز مشخص نشده است، علاوه بر آن، تلاش برای افزایش آهن در قسمت های مختلف گیاه جهت ورود آهن کافی به رژیم غذایی به طور کامل به نتیجه نرسیده است و همچنان دیدگاه ها و مقالات جدیدی برای به کارگیری راهکارهای نوآورانه، موثرتر و عملی تر جهت تنظیم آهن در دست بررسی است و مطالعات در این زمینه همچنان در حال انجام است.
