انواع محصولات کشاورزی و باغبانی برای رشد نیاز به عناصر غذایی دارند و این عناصر را از خاک تامین می‌کنند، ولی امروزه به دلیل افزایش جمعیت و سابقه کشت طولانی محصولات کشاورزی و باغبانی، خاک به تنهایی قادر به تامین نیازهای غذایی گیاه نیست و استفاده از انواع کود ضروری است. استفاده از کود شیمیایی از مهمترین راه‌کارهای افزایش تولید محصولات کشاورزی است، در این مقاله شما را با انواع کودهای شیمیایی، عناصر تشکیل دهنده، تاریخچه استفاده از کود شیمیایی در کشاورزی و مزایا و معایب کاربرد آن آشنا می کنیم.
کود شیمیایی چیست؟
به طور کلی هر ماده‌ای که به تقویت و حاصلخیزی بستر کاشت گیاه کمک کند، کود نامیده می‌شود. کود شیمیایی یکی از انواع کودها است و معمولا در انواع مختلف و در عناصر مشخص عرضه می‌شود. کودهای شیمیایی موجب تقویت رشد گیاه می‌شوند و از طریق فرایندهای شیمیایی تولید می‌گردند. این کودها به دلیل معدنی بودن بلافاصله تجزیه شده و در اختیار گیاه قرار می‌گیرند و از همین رو باعث افزایش سرعت رشد و عملکرد کمی و کیفی گیاه در زمان کمتر می‌شوند. کود کامل کودی است که دارای نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. که یک غذای کامل گیاه محسوب می‌شود. کود های غیر ارگانیک را می توان به سه دسته کلی نیتروژنه، فسفاته و پتاسه تقسیم کرد:
1) کودهای نیتروژنی یا ازته یا اصطلاحا کود سفید (N) :
کود شیمیایی سفید حاوی عنصر نیتروژن به شکل نیترات است که این عنصر برای رشد بسیاری از گیاهان لازم و ضروری می باشد و از این جهت از این کود می توان به منظور کمک به رشد طیف وسیعی از گیاهان استفاده کرد. قابلیت انحلال خیلی خوبی دارد و به راحتی در آب حل می شود و به سرعت در دسترس گیاه قرار می گیرد.
برخی از کود های نیتروژنه عبارتند از:
- کود اوره
- سولفات آمونیوم
2) کودهای فسفاته یا اصطلاحا کود سیاه (P) :
بعد از کودهای نیتروژنی ، این نوع از کودهای شیمیایی پرمصرف ترین نوع کود در جهان محسوب می شوند. این ترکیبات برای رشد مناسب ریشه های گیاه ضروری هستند. به افزایش بازده برداشت محصول کمک می کنند و مقاوت گیاهان را در برابر انواع بیماری ها افزایش می دهند. کود شیمیایی سیاه عنصر فسفر را برای انواع گیاهان اعم از گلدانی، درخت و زراعی تامین می کند.
برخی کود های فسفاته عبارتند از:
- دی آمونیوم فسفات
- مونو آمونیوم فسفات
- سوپر فسفات تریپل
- سوپر فسفات ساده
3) کودهای پتاس (K) :
به کودهای حاوی عنصر پتاسیم کود سفید گفته می شود. از انواع آن می توان به پتاسیم کلرید (KCl) ، کود پتاسیم نیترات (KNO3) و پتاسیم سولفات اشاره کرد. این نوع از کود نیز به رشد کلی گیاه به خصوص رشد ریشه های آن کمک می کند و مقاومت آن را در برابر انواع بیماری ها افزایش می دهد.
برخی کود های پتاسه:
- کود پتاس
- سولفات پتاسیم
- کلرید پتاسیم
- و…
مزایای کودهای شیمیایی
- بهای ارزان
- میزان بازدهی و کیفیت بیشتر
- ترکیبات دقیق مواد مغذی
- کاربرد کم هزینه و آسان
- موجب جبران فقر خاک در مناطق خشک می شود
- کودهای شیمیایی سولفات آمونیم نسبت به دیگر کودهای ازته کمتر دچار آب شویی می‌شود
مزایای کود شیمیایی نسبت به کود حیوانی:
کودهای شیمیایی بخش عمده‌ای از غذای گیاه را تأمین می‌کنند. که جهت بهبود حاصلخیزی خاک، افزایش بازدهی محصولات استفاده می‌شود. همچنین معایب و مضرات کودهای حیوانی را نیز ندارند.
معایب کودهای شیمیایی
- ورود بی‌رویه عناصر سمی همراه کودها به زنجیره غذایی انسان
- افزایش بیماری‌های ناشناخته، انواع سرطان‌ها و ناهنجاریهای ژنتیکی
- ابتلا به بیماری‌های پارکینسون، پوکی استخوان
- نابودی منابع نسل‌های آینده
- آلودگی‌های زیست‌محیطی
- آلودگی آب‌های زیرزمینی
- تغییر pH خاک
- استفاده بلند مدت از آن می تواند موجب نابودی خاک می شود
شیوع بیماری ها و آفات متعدد مثلا شیوع آتشک گلابی در باغ های گلابی کرج و قزوین، نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتا زاییده مصرف نامتعادل کودها می باشد. تجارب سایر کشورها در کنترل مصرف کود شیمیایی می تواند به مصرف متعادل کود در کشور کمک کند که در زیر به دو مورد اشاره می شود: در انگلستان تولید گندم در هر هکتار در حدود ۷.۵تن تثبیت شده و تولید بیشتر از آن را وزارت کشاورزی صرفا به خاطر مسایل زیست محیطی ممنوع شده است.
توصیه‌های مهم در استفاده از کودهای شیمیایی
به منظور استفاده از کود شیمیایی، توجه به مقدار و بهترین زمان مصرف، نوع کود مصرف و روش کوددهی بسیار مهم است و تاثیر بسزایی در تولید محصول خواهد داشت. همچنین بایستی به نحوی از آن استفاده شود که که بخش اعظم کود بصورت قابل جذب گیاه در خاک باقی بماند و باعث آلودگی محیط زیست و تلفات کود و سرمایه نشود.
این کودها معمولا دارای تعداد معدودی عنصر هستند و از سرعت عمل بالایی برخوردار می‌باشند و بلافاصله پس از ورود به خاک یونیزه شده و بتدریج جذب گیاه می‌شوند. برخی از کودها که از حلالیت بیشتری برخوردار هستند در صورت عدم رعایت مسائل فنی بسرعت تحت تاثیر شرایط محیطی مثل آبشویی، تجزیه و تثبیت قرار گرفته و از دسترس گیاهان خارج می‌شوند. سرنوشت کوتاه مدت و بلند مدت کود در خاک به ترکیب شیمیایی کود، شرایط آب و هوایی ناحیه، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، گونه و رقم گیاه، مقدار کود داده شده به خاک و بالاخره زمان بستگی دارد.
راهنمای انتخاب کود شیمیایی مناسب
کودهای موجود در بازار امروزه حاوی هر سه عنصر ضروری مورد نیاز رشد گیاه که در بالا ذکر شد، می باشند و اصطلاحا به آنها کود کامل گفته می شود. حتما برای شما هم پیش آمده است که به هنگام خرید این نوع از کودهای شیمیایی بر روی بسته بندی آن در قسمت اطلاعات نوع کود، ترکیب درصد آن را به صورت سه عدد پشت سر هم ببینید. این اعداد در واقع به ترتیب بیان گر میزان عناصر نیترون ، فسفر و پتاسیم موجود در آن کود می باشند و شما با توجه به نوع نیاز گیاه خود می توانید کود شیمیایی مناسب برای گیاه را با توجه به همین اعداد انتخاب کنید.
