آیش یا Fallow، نکاشت گذاشتن زمین زراعی برای مدت معینی است. در مقاله قبلی با عنوان “اهمیت آیش و بحران کم‌آبی” به بررسی اهمیت و مزایای آیش در کشاورزی اشاره کردیم . در این مقاله به انواع آیش خواهیم پرداخت.
به‌طورکلی سه نوع آیش وجود دارد:
1- آیش سبز: در این آیش علف‌های هرز کنترل نمی‌شوند و فقط زراعت انجام نمی‌گیرد و معمولاً علف‌های هرز را به چرای دام اختصاص می‌دهند. این نوع آیش کارایی زیادی ندارد زیرا علف‌های هرز رطوبت خاک را تخلیه می‌کنند.
2- آیش سیاه: در این آیش عملاً هیچ‌گونه بقایای گیاهی در روی زمین باقی گذاشته نمی‌شود و یک نوع مالچ خاکی است. در این مورد شخم برگردان زده و بقایا با خاک مخلوط می‌شوند. دو نوع آیش سیاه وجود دارد:
- آیش سیاه زود: در این آیش بعد از برداشت محصول به زمین شخم برگردان زده می‌شود (قبل از شروع بارندگی) و در طول پاییز و زمستان رها می‌شود. بعد از پایان آخرین بارندگی شخم با پنجه غازی زده شده و رطوبت را حفظ می‌نمایند.
- آیش سیاه دیر: در این نوع آیش گس از برداشت محصول، زمین در طول پاییز و زمستان به حال خود رها شده و بعد از اتمام بارندگی شخم برگردان زده می‌شود و پس از آن مجدداً با پنجه غازی شخم زده شده تا حفظ رطوبت نماید. آیش سیاه معمولاً خطر فرسایش ایجاد می‌کند. اگر خطر فرسایش آبی و بادی در پاییز و زمستان وجود داشته باشد از آیش سیاه دیر استفاده می‌کنند. بااین‌حال کارایی این آیش پایین بوده و در حدود 20% است.
3- آیش کلشی: مانند مالچ کلش است، یعنی بقایای گیاهی روی زمین حفظ می‌شوند. در این حالت کنترل علف‌های هرز به سه صورت انجام می‌شود:
- روش مکانیکی با استفاده از پنجه غازی
- روش شیمیایی که در آن یک یا دو بار پنجه غازی زده شده و سپس از علف‌کش استفاده می‌شود.
- روش کنترل اکولوژیکی که در آن فقط با علف‌کش‌ها، علف‌های هرز را کنترل می‌نمایند.
کارایی آیش چقدر است؟
کارایی آیش به معنی توانایی آیش در ذخیرة رطوبت خاک است. اگر مقدار رطوبت ذخیره شده در خاک در سال آیش به‌علاوه بارندگی سال جاری بالاتر از حد آستانه شد آیش توصیه می‌شود ولی در غیر این صورت کارایی آیش کم بوده و توصیه نمی‌شود. کارایی آیش بین صفر تا 70% متغیر است ولی معمولاً در بیشتر مناطق بین 10 تا 35 % و میانگین آن 20% است.
کارایی آیش به عوامل مختلفی بستگی دارد:
1- عوامل خاکی: شامل میزان نفوذپذیری و عمق خاک می‌شود. هرچه خاک نفوذپذیری سطحی بیشتری داشته باشد و توان حفظ رطوبت سطحی و عمق بیشتری داشته باشد می‌تواند رطوبت بیشتری ذخیره کند و در نتیجه کارایی آن بالاتر است؛ بنابراین اگر خاک خیلی سبک باشد و عمق آن کم باشد کارایی آیش پایین می‌آید.
2- عوامل اقلیمی: شامل پراکنش و زمان بارندگی است. اگر پراکنش مناسب و بارندگی‌ها سبک باشد کارایی پایین‌تر می‌آید چون بارندگی غیر مؤثر شده و به‌اندازة کافی نفوذ نمی‌کند. اگر بارندگی‌ها در فصول گرم اتفاق بیفتند کارایی پایین است چون تبخیر زیاد است.
3- عوامل گیاهی:
الف) منظور این است که گیاه از رطوبت ذخیره شده در سال آیش می‌تواند استفاده کند یا نه؟ اگر گیاه دارای ریشه‌های عمیق باشد می‌تواند از این رطوبت استفاده کند مثل گندم.
ب) رطوبت ذخیره شده چقدر برای گیاه مفید است؟ اگر گیاهی باشد که در زمان وقوع بارندگی کشت و رشد کند، آیش کارایی پایینی دارد، چون در زمان نیاز بارندگی اتفاق می‌افتد مثل نخود و عدس ولی در مورد گندم که در پاییز کشت می‌شود، کارایی آیش بالاست.
